Οι κλίμακες της Καρνατικής μουσικής

 

Εισαγωγή

Ξεκινάω με μια πλήρη παραπομπή στο σχετικό άρθρο του Λεξικού (http://www.musicking.gr/melakarta/?lang=el)

Ο όρος Melakartā ή απλά Mela σημαίνει "συναρμολόγηση". Είναι αρχαίος όρος που περιέγραφε την "συνάθροιση" των φθόγγων ενός τραγουδιού και την "συναρμολόγηση" του τονικού του υλικού σε μορφή κλίμακας. Μια mela δεν φανερώνει τίποτα για τον τρόπο κίνησης της μελωδίας στον μελωδικό τρόπο, απλά βοηθά στην κατηγοριοποίηση των μελωδιών σε σχέση με τα χρησιμοποιούμενα τονικά ύψη. Πιθανότατα έχει παρόμοια σημασία με την αρχική έννοια της "αρμονίας" στην αρχαία Ελλάδα.

Το σύστημα της κατηγοριοποίησης των μελωδιών σε τύπους κλίμακας (mela) προτάθηκε αρχικά από τον Vyańkaţamakhī στην πραγματεία Caturdaņďīprakāśikā (περ. 1650) και, αν και φαίνεται ότι στηρίχτηκε στην πραγματεία Svara Mela Kalānidhi του Rāmāmātya, περιελάμβανε 72 τύπους κλίμακας (μιλώντας όμως μόνο για Mela και όχι για Melakartā). Αυτό το σύστημα κατάταξης διαδόθηκε ιδιαίτερα στη Νότια Ινδία, και ακόμη και στις μέρες μας αποτελεί τη βάση για το σύστημα των Rāga της Karnataka μουσικής. Η πιο σημαντική διαφορά με το σύστημα κατάταξης των μελωδιών σε Ţhaţa -που είναι κυρίαρχο στη Βόρεια Ινδία- είναι ότι το σύστημα των Melakartā περιλαμβάνει και κλίμακες που δεν χρησιμοποιούνται [ακόμη] σε κάποιον Rāga. Αντίθετα οι Ţhaţa τύποι κλίμακας περιγράφουν καταρχήν (και παίρνουν τα ονόματά τους) από υπάρχουσες μελωδίες και, επειδή είναι μόνο δέκα, είναι κάπως δυσκίνητο όχι μόνο στην ένταξη νέων Rāga αλλά και στην κατηγοριοποίηση παλαιών (γνωστή είναι η περίπτωση της Rāga Lalita).

Το σύστημα των Melakartā είναι, με έναν τρόπο, μια μαθηματική προσέγγιση όλων των δυνατοτήτων που υπάρχουν για δημιουργία κλιμάκων, και έχει τις εξής αρχές:

  • μια mela περιλαμβάνει οκτώ φθόγγους (με την οκτάβα)
  • μια mela περιλαμβάνει υποχρεωτικά τους φθόγγους Sa και Pa
  • οι μισές mela περιλαμβάνους το ma Śuddha (4) και οι άλλες μισές το Ma tīvra (4♯)
  • η κλίμακα διαιρείται σε δύο τετράχορδα: Sa Re Ga Ma και Pa Dha Ni Sa' και

 

 

Τα δύο (κάτω και πάνω) τετράχορδα και τα είδη τους

Υπάρχουν έξι δυνατότητες οργάνωσης των φθόγγων μέσα σε κάθε τετράχορδο:

Κάτω τετράχορδο Άνω τετράχορδο
Sa re Re ma Pa dha Dha Sa'
Sa re ga ma Pa dha ni Sa'
Sa re Ga ma Pa dha Ni Sa'
Sa Re ga ma Pa Dha ni Sa'
Sa Re Ga ma Pa Dha Ni Sa'
Sa ga Ga ma Pa ni Ni Sa'

 

Οι δυνατοί σχηματισμοί από τις δύο παραπάνω στήλες είναι 36, και διπλασιάζονται αν στο κάτω τετράχορδο υπολογίσουμε και την περίπτωση να γίνεται χρήση του Ma tīvra. Κάθε μια από τις 72 παραγόμενες κλίμακες (Janaka Rāga / "γονική" κλίμακα) έχει συγκεκριμένο αριθμό στο σύστημα και δικό της όνομα. Βλ. Āśraya Rāga και Ţhāţa.

Τα κάτω τετράχορδα 1-6 έχουν τέταρτη καθαρή, ενώ τα 7-12 τέταρτη αυξημένη. Γι' αυτό και η δίεση στο Φα είναι σε παρένθεση.

Για να μετατρέψουμε έναν αύξοντα αριθμό Mela στα συστατικά του τετράχορδα ή (με άλλη διατύπωση) για να βρούμε από ποιά ακριβώς τετράχορδα αποτελείται κάποιο Mela του οποίου γνωρίζουμε τον αύξοντα αριθμό: Έστω N = ο αύξων αριθμός του Mela.

1) Αν το N διαιρείται ακριβώς με το 6, τότε N/6 μας δίνει τον αύξοντα αριθμό του κάτω τετραχόρδου και 6 είναι ο αριθμός του πάνω τετραχόρδου. Παράδειγμα: το Mela 24 (Varunapriya) αποτελείται από το κάτω τετράχορδο 24/6=4 και το πάνω τετράχορδο 6.

2) Αν το N δεν διαιρείται ακριβώς με το 6, τότε N/6 στρογγυλοποιημένο στον επόμενο ακέραιο μας δίνει τον αύξοντα αριθμό του κάτω τετραχόρδου, ενώ το υπόλοιπο της διαίρεσης N/6 μας δίνει τον αύξοντα αριθμό του πάνω τετραχόρδου. 1ο παράδειγμα: το Mela 25 (Mararanjani) αποτελείται από το κάτω τετράχορδο 5 (25/6=4 και κάτι, που στρογγυλοποιείται στο 5) και το πάνω τετράχορδο 1 (που είναι το πρώτο υπόλοιπο της διαίρεσης 25/6). 2ο παράδειγμα: το Mela 47 (Suvarnangi) αποτελείται από το κάτω τετράχορδο 8 (47/6=7 και κάτι, που στρογγυλοποιείται στο 8) και το πάνω τετράχορδο 5 (που είναι το πρώτο υπόλοιπο της διαίρεσης 47/6).


Για να βρούμε ποιο Mela συγκροτούν 2 συγκεκριμένα τετράχορδα. Έστω b = ο αύξων αριθμός του κάτω τετραχόρδου, έστω t = ο αύξων αριθμός του πάνω τετραχόρδου και έστω N = ο αύξων αριθμός του Μela. Το Ν δίνεται από τον τύπο: N = 6(b-1) + t. Παράδειγμα: έστω ότι χρησιμοποιούμε το κάτω τετράχορδο 10 και το πάνω 3. Το προκύπτον Mela θα έχει αύξοντα αριθμό N=6(10-1)+3=57 (Simhendramadhyama).

Πίνακες των κλιμάκων