शहनाई Śehnāī Σhενάαιι (Śehnāī, shehnaaii, Shehnai) [IN] - Συντάκτης: Laios, Sakis

शहनाई / Śehnāī

Το Śehnāī είναι λαϊκό πνευστό τύπου όμποε με κωνικό σωλήνα και διπλή γλωττίδα. Φτιάχνεται από μονοκόμματο ξύλο στην κάτω άκρη του οποίου προσαρμόζεται συνήθως μια μεταλλική καμπάνα. Η διπλή γλωττίδα προσαρμόζεται σε έναν στενό μεταλλικό σωλήνα που με τη σειρά του εισέρχεται στο πάνω μέρος του οργάνου. Έχει συνήθως επτά τρύπες για τα δάκτυλα αλλά ενδέχεται να υπάρχουν και μία-δύο ακόμη για ρύθμιση του ύψους της χαμηλότερης νότας και για την πιο ομοιόμορφη παρουσία του ήχου στις χαμηλές νότες. Είναι το αντίστοιχο με τον μεσογειακό ζουρνά και μάλλον δεν είναι τυχαία η ομοιότητα των ονομάτων. Παρόλα αυτά στο Śehnāī δεν χρησιμοποιείται “φούρλα”, δηλ. μεταλλικός δίσκος γύρω από τον μεταλλικό σωλήνα στον οποίο τοποθετείται η γλωττίδα. Το αντίστοιχο όργανο της νότιας Ινδίας ονομάζεται Nagasvaram ή Nadasvaram και είναι λίγο μεγαλύτερο από το Śehnāī, έχοντας μήκος περίπου 30-45cm.

Το Śehnāī συνοδεύεται πάντα από κάποιο αντίστοιχο όργανο ισοκρατήματος, όπως άλλα Śehnāī που παίζουν την τονική ή επαναλαμβάνουν κάποιες σταθερές φράσεις [από το βασικό θέμα του κομματιού] του σολίστα για να τον ξεκουράσουν ή Sur (Śehnāī χωρίς τρύπες ή με βουλωμένες τις τρύπες του με κερί) που παίζουν συνέχεια την τονική. Το Śehnāī αρχικά ήταν λαϊκό όργανο, που συνοδευόταν από το κρουστό Tikārā και δεύτερο Śehnāī ή Sur, και η κομπανία αυτή των τριών μουσικών (σολίστας + συνοδός + κρουστός) ονομάζονταν “Rośan Caukī” ή, πλέον, “Party” (αγγλικός όρος). Η κομπανία αυτή παλαιότερα εμφανιζόταν σε εορταστικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις. Με τα ονόματα Nahabat ή Naubat έπαιζε κάθε τρεις ώρες στις Αυλές των Μογγόλων μαχαραγιάδων, σήμερα όμως μονάχα κάποιοι ναοί σε πόλεις όπως Mathura, Vrndāvana και Vārāņasī απασχολούν τέτοια συγκρο¬τήματα, που παίζουν κάθε τρεις ώρες κατάλληλους rāga. Το Naubat αποτελούνταν από τα παρακάτω όργανα, χωρίς να είναι ακριβώς καθορισμένος ο αριθμός τους: kettledrums διαφόρων μεγεθών, άλλους τύπους κρουστών, τρομπέτες, κόρνα, κύμβαλα, και Śehnāī με τα συνοδευτικά όργανα ισοκρατήματος. Στο κλασικό του βιβλίο The Music and Musical Instruments of Southern India and the Deccan (1891), ο Captain Day περιγράφει τις δραστηριότητες του σχήματος αυτού στην αυλή του Akbar.

Ως τις μέρες μας, το Śehnāī σχετίζεται με γιορτές των Ινδουιστών. Φέρνει αναμνήσεις λαϊκής μουσικής στο νου των Βόρειων. Τα τελευταία 70 περίπου χρόνια, ο Ud. Bismillāh Khān (1913-2006) κατάφερε, μέσα σε αρκετές δεκαετίες, να καθιερώσει το Śehnāī και στο πάλκο των συναυλιών και των κοντσέρτων ινδικής κλασικής μουσικής. Έπαιζε εξαιρετική μουσική και συχνά προσκαλούνταν για να εγκαινιάσει φεστιβάλ κλασικής μουσικής, ξεκινώντας τα με τον ευοίωνο ήχο του Śehnāī.

Αυτόν τον συσχετισμό του Śehnāī με την καλή τύχη και το ευοίωνο ξεκίνημα μου το είχε αναφέρει και ο δάσκαλός μου στο Śehnāī, ο Chandra Kantprasad (a.k.a. Sohanlal), ο οποίος ισχυριζόταν ότι “αν υπάρχει Śehnāī στα όργανα που είναι να παίξουν σε κάποια συναυλία, πρέπει να παίξει, και θα παίξει, πάντα πρώτο!”.

Λόγω της λαϊκής καταγωγής του εξακολουθεί να υπάρχει μια σχετική απόρριψη του οργάνου. Συνέπεια αυτής της απόρριψης είναι και το γεγονός ότι μουσικοί από οικογένειες που παραδοσιακά έπαιζαν Śehnāī έχουν πλέον υιοθετήσει το Bānsurī.

Μία άλλη αρνητική συνέπεια, απολύτως όμοια με αυτό που συμβαίνει και στους λαϊκούς οργανοπαίκτες του ζουρνά στην Ελλάδα και τις γύρω περιοχές, είναι ότι χάνεται η εμπειρική τέχνη της κατασκευής των γλωττίδων. Πληροφορίες που έχω από εκτελεστές ζουρνά στη Μακεδονία αλλά και στην Ινδία, καταδεικνύουν ότι η γνώση που αφορά το ποια είναι τα κατάλληλα καλάμια, πού αναπτύσσονται, πότε και πώς πρέπει να κοπούν και ποια ακριβώς διαδικασία πρέπει να υποστούν για να διαμορφωθεί μια διπλή γλωττίδα με επιθυμητές ιδιότητες, έχει αρχίσει να χάνεται.

Σχετικά πολυμέσα

A double-double reed of a Shehnai
Bismillah Khan playing the Shehnai
Bismillah Khan playing the Shehnai
Bismillah Khan singing Rāga Miyān ki Toďī

Śehnāī-master Bismillah Khan singing a short Ālāpa on the famous Rāga Miyān ki Toďī, which is supposedly Miyān Tānsen's invention.

Shehnai
Shehnai reeds
Sohanlal playing Śehnāī. Dhuna in 7 beats.

Śehnāī-player Chandra Kantprasad (Sohanlal) performing a folk tune (Dhuna) in 7 beats, accompanied by Tablā and Kadda (folk percussion, appearing under many different names). Concert held in Saaz Music Center, Varanasi, for the celebration of Ram Nomi (03/04/2009).